De oude Jacob ...

Herinnert u zich de volgende frase van het lied: ‘De oude Jacob’? Ik zal u even helpen: ‘De oude Jacob…zat voor het raam.’

Mijn opa, die ook Jacob heette, zat ook voor het raam. Het was zijn vaste stek, waar hij alles wat hij nodig had om zich heen had. De radio, zijn pick-up, zijn boeken, zijn doos sigaren en een warmhoudplaatje voor zijn eten. Als ik langs fietste, dan wierp ik een blik naar boven en zag daar zijn silhouet. Die vaste plek gaf houvast, aan beide partijen!

Mensen met dementie kunnen behoorlijk de kluts kwijt raken. Vastigheid geeft dan houvast: een vaste plek, vaste gewoontes en liefst ook nog ‘vaste’ mensen. Dat laatste is niet altijd even eenvoudig te regelen!

Een van de meest lastige verstoringen door ziektes die dementie veroorzaken, is de verstoring van het slaap- en waakritme. Door beschadigingen in de hersenen, kan ook de biologische klok beschadigd worden.
Onze biologische klok, die invloed heeft op ons waak- en slaapritme, op onze darmen, op onze emoties en op onze concentratie en prestaties. Dat kunnen we allemaal merken, als we een jetlag hebben of  als de zomer- of wintertijd ingaat of als we een nachtje zijn gaan stappen. Bij mensen met dementie kan het ook ‘zomaar’: zonder vliegreis en zonder het verzetten van de klok of eens lekker boemelen.

Dat verstoorde slaap- en waakritme kan desastreus zijn: voor de persoon met dementie, maar ook voor medebewoners: een partner of andere inwonenden. Bijvoorbeeld: uw partner slaapt als net het eten warm is. U bent doodmoe, want uw partner liep te spoken toen u wou slapen… Het beïnvloedt uw dagindeling, uw energie, uw humeur… en feitelijk kunt u niet eens boos worden op uw partner, want inderdaad: hij of zij kan er helemaal niets aan doen.
De vraag is: kunt u, kunnen wij er wat aan doen? Het antwoord is: dat valt zeker te proberen!

Essentieel voor ons dag- en nachtritme is voldoende daglicht. De beste manier om je ritme te herstellen is… kamperen. U traint uzelf dan onbewust wakker te worden met het aanbreken van de dag en in slaap te vallen als het donker wordt. Mits u uw tablet en uw smartphone uit laat. Uh, ziet u het voor zich, kamperen met een groep met mensen met dementie ? Ik niet enne…. u waarschijnlijk ook niet. Een uur buiten zijn is op een sombere dag al voldoende. Zelfs dat kan moeilijk te realiseren zijn. Als er een huiskamer vol mensen is, als u zelf ook al op leeftijd bent en uw vader slecht loopt, noem maar op.

Wat kan helpen is een plek bij het raam, een raam waar veel licht naar binnen valt, kan helpen. Maar niet iedereen heeft zo’n raam. En dan nog: mijn grootvader zat wel bij het raam, met zijn rug er naar toe... En hij  zou echt niet bereid geweest zijn 180 graden te draaien. Maar nu is er de mogelijkheid een ‘daglichtlamp’ op te hangen. Een daglichtlamp geeft behalve licht ook ‘dag-licht’. Dat kan thuis én dat kan in een instelling! Daglicht heeft een andere kwaliteit dan lamplicht, een kwaliteit waarop onze inwendige klok reageert.

Wellicht zijn mensen ook nog te trainen: op vaste tijden op, op vaste tijden naar bed. Uw lichaam heeft er een geheugen voor! Je komt gemakkelijker uit bed, als het én licht is én als u op een vaste tijd op staat. Er is zelfs een ‘slaaptrainer’. Deze is oorspronkelijk bedoeld voor kinderen.  U kunt het ook met ouderen met dementie proberen. Het kan zijn dat u dat een naar idee vindt, een slaaptrainer voor uw hoogbejaarde moeder in de vorm van een schaap…
Ik zou er zelf een grapje bij maken: ‘Weet u nog moeder, dat je voor ons zong: ‘Slaap kindje slaap, daar buiten loopt een schaap’? Dan bent u vermoedelijk op vertrouwd terrein en triggert u herinneringen aan ‘kinderbedtijd’.

Gelukkig is er ook een meer volwassen variant: een klok waarop mensen kunnen zien, wanneer het dag is en wanneer het nacht is. De klok geeft de tijd aan én toont een afbeelding van de dag en de nacht. Dus ook als klok kijken niet meer gaat, kan de klok iemand in elk geval vertellen of het dag is of nacht. Er bestaat ook een 'dagklok' die vertelt of het ochtend, middag of avond is.

En als iemand alleen woont… dan valt er nog een bewegingssensor te plaatsen. Bijvoorbeeld dus bij het bed. Als uw vader ’s nachts het bed uit stapt en wil gaan wandelen, dan loopt hij door de straal van de sensor heen. En opeens klinkt dan een vertrouwde stem: ‘Vader, gaat u nog even slapen? Het is nog nacht. Slaap lekker, vader!’

Desirée van Keulen

Blogger en verhalenverteller met als speciale doelgroep: mensen met dementie.