Dit is hoe stress je geheugen kan aantasten

Bron: Women's Health. Auteurs: Catriona Harvey-Jenner, Jennifer Savin

De woorden 'ik heb stress' hoor je steeds vaker om je heen. Maar hoewel stress soms als een niet-tastbaar concept kan aanvoelen voor diegenen die er niet mee te maken hebben, kunnen de gevolgen ervan behoorlijk ernstig zijn – en ons zowel fysiek als mentaal beïnvloeden.

Door stress veroorzaakte lichamelijke signalen variëren van tandenknarsen tot een verlaagd immuunsysteem, een verhoogde hartslag en meer. Deze symptomen kunnen komen en gaan. Ook je geestelijke gezondheid kan een klap krijgen. In extreme gevallen zelfs zo erg dat wetenschappers van de Johns Hopkins School of Medicine in Baltimore ontdekten dat stress niet alleen leidt tot een afname van het geheugen, maar ook de hersenen fysiek kan doen krimpen.

Invloed van stress op je geheugen

Het onderzoek beoordeelde meer dan 2.000 gezonde deelnemers van middelbare leeftijd. Wetenschappers ontdekten dat degenen die hoge niveaus van cortisol in hun bloed vertoonden (een hormoon dat vrijkomt na stress) slechtere prestaties leverden bij geheugentests. Een verdere analyse onthulde dat het hersenvolume van mensen met hoge cortisolspiegels ook kleiner was dan gemiddeld, wat wijst op een fysieke vermindering van die grijze massa.

De gevolgen van cortisol
Stress kan de hersenen fysiek beïnvloeden door het vrijkomen van cortisol, dat de 'fight or flight'-reactie activeert. Wanneer cortisol in het lichaam verschijnt, verschijnt er ook adrenaline, die bedoeld is om het lichaam van energie te voorzien, om te vluchten of zichzelf te verdedigen in een gevaarlijke situatie. Als gevolg van het vrijkomen van deze hormonen in het systeem worden niet-imperatieve lichaamsfuncties zoals de spijsvertering, voortplanting en groei tijdelijk onderdrukt. Wanneer het lichaam aanhoudende stress waarneemt, blijft het cortisolgehalte op een hoog niveau en zullen de hersenfuncties gedurende langere tijd minder goed functioneren dan normaal.

Momentopname
Hoewel dit onderzoek maar een momentopname is van stresseffecten voor specifieke deelnemers, herinnert het ons eraan hoe belangrijk het is om stress te verminderen als dat mogelijk is. Het benadrukt ook waarom we meer zouden moeten rusten, bewegen en ontspannen.
Benieuwd hoe stress en angst je geheugen kunnen beïnvloeden? Onze collega's van Women's Health UK vroegen een expert om dit uit te leggen.

Wat doet stress met je geheugen op de lange termijn?

Stress kan veel met je geheugen doen, zowel op de lange als op de korte termijn, zegt psycholoog dr. Sarita Robinson. 'In acuut stressvolle situaties hebben we misschien niet de tijd om nieuwe herinneringen vast te leggen', legt ze uit. 'Wanneer je probeert te ontsnappen uit een brandend gebouw, werken je hersenen hard om je veilig te houden. Er kan zóveel aandacht naar overleven gaan dat er geen ruimte overblijft in je hersenen om gebeurtenissen in je langetermijngeheugen op te slaan. Er zijn gevallen geweest waarbij overlevenden van rampen zich kilometers ver van de brand bevonden zonder te weten hoe ze daar zijn gekomen.'
Wat betreft stress op de langere termijn (bekend als chronische stress), kan het geheugen worden beïnvloed omdat er een verband bestaat tussen chronische stress en depressieve symptomen, die onze geheugenprocessen kunnen aantasten. Dr. Robinson voegt hieraan toe: 'Als we te maken krijgen met chronisch stressvolle situaties, kunnen onze hersenen moe worden. Het is fysiek uitputtend om gespannen te zijn, waardoor onze hersenen simpelweg te moe zijn om dingen op te slaan.'

Kunnen stress en angst geheugenproblemen veroorzaken?

Als je ooit te maken hebt gehad met stress en/of angst, dan weet je dat dit niet alleen impact heeft op je mentale toestand. Het kan ook je slaapkwaliteit verslechteren. 'Er zijn veel manieren waarop stress hersenmist kan veroorzaken', beaamt dr. Robinson. 'Als we niet goed slapen, kan het glymfatische systeem (een systeem voor het opruimen van afvalstoffen in het centrale zenuwstelsel) niet inschakelen en het afval verwijderen dat overdag de bloed- en hersenbarrière passeert. Daarom hebben we last van hersenmist na een slapeloze nacht.'

Ze voegt eraan toe dat stress ook de kans op ontstekingen kan vergroten. Dit kan ervoor zorgen dat je hersenen niet goed werken, terwijl tegelijkertijd angst en depressie toenemen – een echte vicieuze cirkel – die allemaal ook de geheugenverwerking kunnen verminderen. 'Stress kan ook opdringerige gedachten veroorzaken, ook wel piekeren genoemd', legt de expert uit. 'Omdat de hersenen een beperkte capaciteit hebben, kunnen we mogelijk niet helder denken omdat onze hersenen vol zorgen zitten.'

Wat kun je doen om geheugenproblemen door stress te voorkomen?

Stress verminderen
Wees niet bang, er zijn een aantal heel eenvoudige stappen die je kunt nemen om je geheugen aan te scherpen. 'Het eerste dat je moet doen, is de situatie die stress veroorzaakt, in kaart brengen. Kun je iets doen om de stressor weg te nemen? Sommige mensen zullen de mogelijkheid hebben om grote veranderingen door te voeren, zoals het verlaten van een stressvolle baan, terwijl anderen zich niet in zo'n gelukkige positie zullen bevinden.'

Meer zelfzorg
Helaas zijn sommige stressvolle situaties misschien onmogelijk te vermijden, zoals de ziekte van een familielid. In dat geval wend je je tot andere methoden wenden. De psycholoog raadt aan om aan selfcare te doen – iets dat in veel verschillende vormen voorkomt. Voor de ene persoon kan dit betekenen dit offline zijn, een lange wandeling maken of een goed boek lezen. Voor anderen kan een zweterige boksles ontspanning bieden of misschien helpt het wel als je je hart kunt luchten bij je partner of een vriend. Dít zijn tekenen dat je lichaam schreeuwt om meer me time.

Beter slapen
Zorg verder voor voldoende slaap, zo'n zes tot acht uur per nacht. Dit is goed voor je welzijn én je geheugen. Ja, je leest het goed; zelfs een dutje kan goed zijn voor je geestelijke gezondheid. Sweet dreams! Er zijn trouwens nog veel meer redenen om meer te slapen, lees maar.

Genoeg bewegen
Vergeet ook niet genoeg te bewegen. 'Het is aangetoond dat intensieve oefeningen (het liefst buiten) gunstig zijn voor je geestelijke gezondheid en ook je geheugenfunctie kunnen verbeteren', benadrukt de deskundige.

Maak contact met vrienden
Vriendschappen spelen ook een cruciale rol bij het verminderen van stress. Alles voelt beter aan als je een vriend aan je zijde hebt. Niet zo veel vrienden? Zó maak je als volwassene nieuwe vrienden.

Wanneer je last blijft hebben van geheugenproblemen die je dagelijks leven beïnvloeden, praat er dan over met je huisarts. Er kunnen andere serieuze redenen zijn voor geheugenverlies. Hetzelfde geldt voor stress: let op je lichaam en als je je zorgen maakt, bespreek het dan met je huisarts.